تشکیل و مورفولوژی افق‌های آرژیلیک در برخی از خاک‌های نیمه‌خشک غرب دریاچه اورمیه

نوع مقاله : مقاله کامل علمی پژوهشی

نویسنده

دانشگاه ارومیه رده بندی

چکیده

در این پژوهش افق‌های آرژیلیک در خاک‌های آهکی نیمه‌خشک غرب دریاچه اورمیه با رژیمهای رطوبتی و حرارتی زریک و مزیک مورد مطالعه قرار گرفتند. بدین منظور یک توالی پستی و بلندی متشکل از چهار تیپ اراضی دشت دامنه‌ای، فلات، تپه و کوهستان مطالعه گردید. در هر تیپ اراضی سه خاکرخ حفر و تشریح شدند و خصوصیات مورفولوژیکی آنها تعیین گردید. از هر کدام از افقهای مشخصه شناسایی شده نمونه‌های دست خورده جهت انجام آزمایش‌های فیزیکی و شیمیایی و نمونه‌های دست نخورده و جهت‌دار جهت مطالعات میکرومورفولوژی تهیه گردیدند. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی این خاکها بر اساس روشهای استاندارد تعیین گردید. جهت انجام مطالعات میکرومورفولوژیکی، مقاطع نازک با ضخامت 30-25 میکرون از نمونه‌های دست نخورده و جهت‌دار تهیه گردید و با میکروسکوپ پولاریزان و در نورهای پولاریزه متقاطع (XPL) و ساده (PPL) مطالعه گردیدند. مشاهدات صحرایی حضور افق‌های آرژیلیک را تنها در خاکرخ‌های واقع در تیپهای اراضی دشت دامنه‌ای و فلات نشان داد و نتایج فیزیکوشیمیایی و میکرومورفولوژی نیز حضور این افق‌ها را تایید کرد. براساس نتایج حاصله افق‌های آرژیلیک در این خاکها هیو قرمزتر، رس بیشتر و نسبت رس ریز به رس کل بیشتری نسبت به افق‌های فوقانی داشتند. بررسی مقاطع نازک نشان داد که در این خاک‌ها پوسته‌های رسی به صورت پوششهایی با ضخامت mm 34/0- 08/0 در سطوح منافذ و ذرات اسکلتی حضور دارند و 7% - 2 مقاطع نازک در افق-های آرژیلیک را شامل می‌شوند و در مواردی تمام فضای منافذ را پر کرده‌اند. با توجه به اقلیم نیمه‌خشک فعلی منطقه و حضور مقادیر نسبتا زیاد کربنات کلسیم معادل در این خاک‌ها، تشکیل افق آرژیلیک در خاک‌های این منطقه به اقلیم مرطوبتر گذشته نسبت داده شد و بنابراین افق‌های آرژیلیک در این خاک‌ها در شرایط اقلیمی فعلی تشکیل نشده‌اند و یک عارضه باقیمانده از اقلیم‌های مرطوبتر گذشته در اوایل کواترنر هستند. در برخی از خاک‌های مورد مطالعه، پوسته‌های رسی توسط کربنات کلسیم پوشش یافته و در مواردی محو شده‌اند. پوشانده شدن پوسته‌های رسی توسط کربنات کلسیم نشان می‌دهد که اقلیم منطقه از مرطوب به خشک تغییر یافته و سبب تشکیل تجمعات کربنات کلسیم در افق‌های آرژیلیک و تبدیل آنها به افق‌های مرکب آرژیلیک- کلسیک شده است و لذا این خاک‌ها پلی‌ژنتیک هستند. علاوه بر این، حضور افق‌های آرژیلیک در این خاک‌ها نشان می‌دهد که منطقه مورد مطالعه از نظر ژئومورفولوژیکی پایدار بوده است و پایداری ژئومورفولوژیکی منطقه همراه با سایر شرایط مساعد برای جابجایی رس در طول خاکرخ (از قبیل اقلیم مرطوب)، منجر به تشکیل افق‌های آرژیلیک در این منطقه گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Genesis and morphology of argillic horizons in some semiarid soils in the west of Urmia Lake

چکیده [English]

In this study argillic horizons in calcareous soils of a semiarid region, with xeric and mesic soil moisture and temperature regimes, in the west of Urmia Lake were studied. Thus, a toposequence in different physiographic positions including piedmont plains, plateau, hills and mountains was investigated. In each land type, three soil profiles were dug and described and their morphological properties were determined. Disturbed samples for physical and chemical studies and undisturbed and oriented samples for micromorphological studies were obtained from characteristic horizons. Physical and chemical properties of soils were determined using standard methods. In order to micromorphic studies, thin sections with the thickness of 25 - 30 microns were prepared from undisturbed and oriented samples and were studied using polarizing microscope under cross polarized (XPL) and plain polarized (PPL) lights. Field observations revealed the presence of argillic horizons only in piedmont plains and plateau land types and the physico-chemical and micromorphological results confirmed their presence as well. According to the results, argillic horizons had redder Hue, more clay content and more ratio of fine clay to total clay than the overlying horizons. Thin section observations showed that clay skins are present as coatings with a thickness of 0.08 - 0.34 mm on the faces of voids and skeletal grains and comprise 2 – 7 % of thin sections of argillic horizons and in some cases, they have filled all of pore spaces. Regarding to semiarid climate of this region and presence of high quantities of calcium carbonate equivalent in these soils, the genesis of argillic horizons in this region was probably related to the wetter past climate and thus, argillic horizons in these soils are relict features from a wetter climate in lower Quaternary. In some of these studied soils clay coatings have been engulfed by calcium carbonate and in some cases, they have been disappeared completely. The engulfment of clay coatings by calcium carbonate shows that the climate of this region has been changed from wet to arid which caused to calcium carbonate accumulation in argillic horizons and changing them to the complex argillic- calcic horizons and thus, these soils are polygenetic. Moreover, the presence of argillic horizons in these soils shows that this region was geomorphologically stable and the stability of this area along with other suitable condition for translocation of clay particles in profile (such as wetter climate) have been lead to formation argillic horizons in this area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Argillic horizon
  • clay skin
  • Climate Change
  • micromorphology
  • polygenesis